હાર્ટબર્ન સાવચેતી: આપણે બધા કોઈને કોઈ સમયે હાર્ટબર્ન, હાર્ટબર્ન અથવા એસિડિટીથી પીડાતા હોઈએ છીએ. તેની સારવાર માટે અનેક પ્રકારની દવાઓ, એન્ટાસિડ્સ, પાઉડર અને વિવિધ પ્રકારની ખાદ્ય ચીજોનું સેવન કરવામાં આવે છે. હાર્ટબર્ન અને એસિડિટી સમાન હોય છે, એટલે કે વ્યક્તિને ખાટા ઓડકારની સમસ્યા હોય છે. પરંતુ જો તમને હાર્ટબર્નની સમસ્યા ન હોય તો તે સારું રહેશે. કેટલીક બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને, આ શક્ય છે અને હાર્ટબર્નની સમસ્યાને તેના મૂળમાંથી દૂર કરી શકાય છે.
આ પણ વાંચો: એસિડિટીના કિસ્સામાં ભૂલથી પણ ન ખાઓ આ વસ્તુઓ, વધશે સમસ્યાઃ એસિડિટી વધારતા ખોરાક
શું છે હૃદય બર્ન
સામાન્ય રીતે હાર્ટબર્ન અને એસિડિટી સમાન ગણાય છે, પરંતુ એવું નથી. જો કે, બંનેના લક્ષણો છાતીમાં બળતરા જેવા લગભગ સમાન છે. પરંતુ જ્યારે છાતીમાં બળતરાની સાથે છાતીમાં દુખાવો શરૂ થાય છે, ત્યારે તેને હાર્ટબર્ન કહેવામાં આવે છે. હાર્ટબર્ન ઘણીવાર GERD એટલે કે ગેસ્ટ્રોએસોફેજલ રિફ્લક્સ રોગ સાથે જોવા મળે છે. GERD માં, પેટમાં એસિડ અને ખોરાક ફૂડ પાઇપમાં પાછા આવવા લાગે છે, જે હાર્ટબર્નની સમસ્યાને વધારે છે.
ઉકેલ શું છે
આપણે આપણી જીવનશૈલીમાં થોડો ફેરફાર કરીને હાર્ટબર્નની સમસ્યાથી છુટકારો મેળવી શકીએ છીએ.
- જ્યારે પણ તમે સૂઈ જાઓ અથવા સૂઈ જાઓ ત્યારે હંમેશા તમારા માથાના સ્તરને શરીરના બાકીના સ્તરથી ઉપર રાખો. ઘણા લોકોને રાત્રે સૂતી વખતે હાર્ટબર્નની સમસ્યા વધુ હોય છે અને તેના કારણે તેઓને યોગ્ય રીતે ઊંઘ નથી આવતી. પરંતુ જો તમે સૂતી વખતે માથું ઉંચુ રાખશો તો તમને હાર્ટ બર્નની સમસ્યા ઓછી થશે. આના કારણે થતા લક્ષણો તમને રાત્રે પરેશાન નહીં કરે અને તમે આરામથી ઊંઘી શકશો. આ માટે, તમે સૂતી વખતે તમારા માથા નીચે ઓશીકું મૂકી શકો છો અથવા તમે પલંગની બાજુના માથાના પગને ઈંટ મૂકીને ઉંચા કરી શકો છો.
- હાર્ટ બર્ન ટાળવા માટે આગળની ટીપ પણ તમારી ઊંઘની સ્થિતિ સાથે છે. જ્યારે પણ તમે સૂઈ જાઓ અથવા સૂઈ જાઓ ત્યારે તમારી ડાબી બાજુ સૂવાનો પ્રયાસ કરો. આપણા શરીરની શરીર રચનામાં આની પાછળ એક તર્ક છે. આપણી ફૂડ પાઇપ જમણી બાજુથી આપણા પેટમાં પ્રવેશે છે. તેનો અર્થ એ કે ફૂડ પાઇપનું અન્નનળીનું સ્ફિન્ક્ટર જમણી બાજુએ છે. જો આપણે આપણી ડાબી બાજુ સૂઈએ, તો એસિડ અને ખોરાક ડાબી બાજુના પેટના પાઉચમાં રહેશે અને પેટનું એસિડ અન્નનળીના સ્ફિન્ક્ટર સુધી ઝડપથી પહોંચી શકતું નથી. આ હાર્ટબર્નના લક્ષણોને ઘટાડે છે.
- હાર્ટબર્ન ઘટાડવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ ટિપ એ છે કે તમારું વજન જાળવી રાખો. તમારી ઉંમર અને ઊંચાઈ પ્રમાણે શરીરનું આદર્શ વજન જાળવો. જો તમારું વજન વધારે હોય તો તેને ઓછું કરો. આ માટે જો તમારે કોઈ ન્યુટ્રિશનિસ્ટ કે ટ્રેનરની સલાહ લેવી હોય તો અવશ્ય લેવી. કારણ કે જ્યારે તમારા પેટની ચરબી વધુ હોય છે, તેનો અર્થ એ છે કે તમારી પાસે પેટ છે. પછી પેટ પર દબાણ સર્જાય છે અને તેનાથી હાર્ટબર્ન અને GERD જેવી સમસ્યાઓ વધે છે. અન્નનળી અથવા ફૂડ પાઈપનું નીચલું સ્ફિન્ક્ટર આપણા ડાયાફ્રેમમાંથી ઉપર તરફ જાય છે. તેનો અર્થ એ કે ડાયાફ્રેમ અન્નનળીની નળીને ટેકો આપવા સક્ષમ નથી. આવી સ્થિતિમાં તમને હિઆટલ હર્નિયા જેવી સમસ્યા પણ થઈ શકે છે.
- હાર્ટ બર્ન ટાળવા માટે, એક જ સમયે વધુ પડતું ખોરાક ન ખાવાનું ધ્યાનમાં રાખો. દિવસમાં ત્રણ મોટા ભોજન ખાવાને બદલે પાંચથી છ વખત નાનું ભોજન લો. તમે દર બે કલાકે થોડું ખાઈ શકો છો. સૂવાના બે-ત્રણ કલાક પહેલા રાત્રિભોજન કરવાનો પ્રયાસ કરો. ભોજન કર્યા પછી ક્યારેય સૂવું ન જોઈએ. જો તમારે ક્યાંક બહાર જમવા જવાનું હોય તો પણ તમારે તમારું રાત્રિભોજન નિશ્ચિત સમયે જ કરવું જોઈએ. શક્ય હોય ત્યાં સુધી બહારનું ખાવાનું ટાળવું સારું રહેશે.
- તમારા આહારમાં કાર્બોહાઇડ્રેટ્સનું પ્રમાણ ઓછું કરો અને સંતુલિત આહાર લો જેમાં તમારી જરૂરિયાત મુજબ પ્રોટીન, કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, ચરબી અને સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વો હોય. આ તમારા વજનને પણ નિયંત્રિત કરશે અને સંતુલિત આહાર લેવાથી તમારી તૃષ્ણા પણ ઓછી થશે.
- વજન ઘટાડવા માટે, ડોકટરો સામાન્ય રીતે આહારમાં શક્ય તેટલું સલાડ શામેલ કરવાનું કહે છે. પરંતુ મોટાભાગના લોકો સલાડના નામે કાચી ડુંગળી ખાય છે. જો કે કાચી ડુંગળી ખાવાથી નુકસાન થતું નથી, પરંતુ હાર્ટ બર્નની સમસ્યાથી પીડાતા લોકોએ કાચી ડુંગળી ખાવાનું ટાળવું જોઈએ. તેઓએ માત્ર રાંધેલી ડુંગળી લેવી જોઈએ અને તે પણ મર્યાદિત માત્રામાં.
- આલ્કોહોલ પણ હાર્ટ બર્નનું મુખ્ય કારણ છે. આલ્કોહોલ પીવાથી હાર્ટ બર્નની સમસ્યા વધી જાય છે. સંશોધનમાં સાબિત થયું છે કે આલ્કોહોલનું વધુ પડતું સેવન શરીરમાં એસિડ રિફ્લક્સની પ્રક્રિયાને વધારે છે. કારણ કે આલ્કોહોલ પેટમાં એસિડના લીકેજને વધારે છે. પેટની નજીકના અન્નનળીના સ્ફિન્ક્ટરને આરામ આપે છે અને અન્નનળીમાંથી એસિડ દૂર કરવાની પ્રક્રિયાને ધીમી કરે છે.
- ચા અને કોફીના વધુ પડતા સેવનથી હાર્ટબર્નની સમસ્યા પણ વધી શકે છે.
- સોડા, કોકા કોલા, પેપ્સી, એનર્જી ડ્રિંક્સ જેવા કાર્બોનેટેડ પીણાં પણ હાર્ટબર્નની સમસ્યા વધારે છે. કારણ કે આને પીવાથી તમારું પેટ ફૂલી જાય છે અને તમને ઓડકાર આવે છે. વારંવાર ઓડકાર આવવાથી એસિડ રિફ્લક્સ પણ વધે છે.
- આ સિવાય જે લોકો હાર્ટ બર્નની સમસ્યાથી પીડાય છે તેઓએ વધુ પડતા ખાટા જ્યુસ જેમ કે સંતરાનો રસ, લીંબુનું શરબત વગેરે ન પીવું જોઈએ. કારણ કે તેમાં એસ્કોર્બિક એસિડ હોય છે જે ખૂબ જ એસિટિક હોય છે. તે અપચોનું કારણ બની શકે છે અને અન્નનળીના અસ્તરને પણ બળતરા કરી શકે છે. જેના કારણે વ્યક્તિની સમસ્યાઓ વધી શકે છે.
(ડૉ. મનીષા કૌશિક, જનરલ ફિઝિશિયન, દિલ્હી)
