દેવી હિંગળાજ માતા
– અનિરુદ્ધ જોશી ‘શતાયુ’
હાઇલાઇટ્સ
• હિંગળાજ જયંતિ ક્યારે ઉજવવામાં આવે છે?
• દેવી હિંગળાજ માતા કોણ છે?
• માતા હિંગળાજની શક્તિપીઠ ક્યાં સ્થાપિત છે?
હિંગળાજ જયંતિ: હિંદુ કેલેન્ડર અનુસાર, માતા હિંગળાજની જન્મજયંતિ દર વર્ષે ચૈત્ર મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની દ્વાદશી તિથિએ ઉજવવામાં આવે છે. વર્ષ 2024 માં, માતા હિંગળાજ જયંતિ 06 એપ્રિલ, શનિવારના રોજ ઉજવવામાં આવી રહી છે, પરંતુ કેલેન્ડરમાં તફાવતને કારણે, તે 07 એપ્રિલ 2024, રવિવારે પણ ઉજવવામાં આવે તેવી સંભાવના છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે માતા હિંગલાજનું મંદિર, જે 51 શક્તિપીઠોમાંનું એક છે, પાકિસ્તાન દ્વારા બળજબરીથી કબજે કરાયેલા બલૂચિસ્તાનમાં હિંગોલ નદીની નજીક હિંગળાજ વિસ્તારમાં રમણીય પહાડીઓની તળેટીમાં આવેલું છે.
ચાલો જાણીએ મા હિંગળાજ વિશે વિશેષ માહિતી…
1. માતાનું મંદિર મુખ્ય 51 શક્તિપીઠોમાંનું એક છે. હિંગળાજ એ સ્થાન છે જ્યાં માતાનું મસ્તક પડ્યું હતું. અહીં માતા સતી કોટ્ટરીના રૂપમાં પૂજનીય છે જ્યારે ભગવાન શંકર ભીમલોચન ભૈરવના રૂપમાં પૂજનીય છે. બૃહન્નિલ તંત્ર અનુસાર, અહીં સતીનું ‘બ્રહ્મરંધ્ર’ પડ્યું હતું. કામાખ્યા, કાંચી, ત્રિપુરા, હિંગળાજ એ દેવીની મુખ્ય શક્તિપીઠ છે. હિંગુલા એટલે સિંદૂર.
2. આ મંદિરની માતાને આખા પાકિસ્તાનમાં નાની મા મંદિર પણ કહેવામાં આવે છે. અહીંની યાત્રાને ‘નાનીની હજ’ પણ કહેવામાં આવે છે. મુસ્લિમો હિંગુલા દેવીને ‘નાની’ કહે છે અને ત્યાંની યાત્રાને ‘નાનીની હજ’ કહે છે. હિંદુઓ કરતાં મુસ્લિમો તેમની માતાને વધુ માન આપે છે. આખા બલૂચિસ્તાનમાં મુસ્લિમો પણ તેમની પૂજા અને પૂજા કરે છે. આ સ્થળની મુલાકાત લેનારી મુસ્લિમ મહિલાઓને હાજિયાની કહેવામાં આવે છે. દરેક ધાર્મિક સ્થળોએ તેને સન્માનની નજરે જોવામાં આવે છે. મુસ્લિમો માટે આ નાની પીરનું સ્થાન છે.
3. હિંગળાજ ક્ષત્રિય સમાજની કુળ દેવી છે. કહેવાય છે કે જ્યારે પરશુરામ 21 વખત ક્ષત્રિયોને માર્યા પછી આવ્યા ત્યારે બાકીના રાજાઓએ માતા હિંગળાજ દેવીની શરણ લીધી અને તેમની રક્ષા માટે પ્રાર્થના કરી તો માતાએ તેમને બ્રહ્મા ક્ષત્રિયો કહીને રક્ષણ આપ્યું. હિંગળાજ શક્તિપીઠ પશ્ચિમ રાજસ્થાનના હિન્દુઓની આસ્થાનું કેન્દ્ર છે. આ મંદિરમાં ઊંડી આસ્થા ધરાવતા લોકોનું કહેવું છે કે હિન્દુ ચારેય ધામોમાં જઈ શકે છે, કાશીના પાણીમાં સ્નાન કરી શકે છે અથવા અયોધ્યાના મંદિરમાં પૂજા કરી શકે છે, પરંતુ જો તે હિંગળાજ દેવીની પૂજા કરે છે. આ બધું વ્યર્થ જાય છે. મુખ્યત્વે આ મંદિરને ચારણ વંશના લોકોનું પારિવારિક દેવતા માનવામાં આવે છે. આ વિસ્તાર ભારતની હિંસાનો હતો, ત્યારે અહીં લાખો હિંદુઓ એકઠા થતા હતા.
4. માતાના મંદિરની નીચે અઘોર નદી છે. એવું કહેવાય છે કે રાવણને માર્યા પછી, ઋષિઓએ રામને હિંગળાજમાં યજ્ઞ કરવા અને કબૂતરોને બ્રહ્માહત્યના પાપમાંથી મુક્તિ આપવા માટે કહ્યું. શ્રી રામે પણ એવું જ કર્યું. તેણે હિંગોસ નદીમાં ગુવારના બીજ ફેંકી દીધા. જ્યારે તે અનાજ થુમરા તરીકે ઉભરી આવ્યા, ત્યારે તે બ્રહ્મહત્યાના ગુનામાંથી મુક્ત થયો. આજે પણ પ્રવાસીઓ ત્યાંથી તે અનાજ એકઠા કરે છે.
5. આ મંદિર અન્ય એક માન્યતા પ્રચલિત છે. એવું કહેવાય છે કે દરરોજ રાત્રે બધી શક્તિઓ આ સ્થાન પર એકઠી થાય છે અને રાસ બનાવે છે અને દિવસ આવતાની સાથે જ તેઓ હિંગળાજ માતામાં ભળી જાય છે.
6. ભગવાન પરશુરામના પિતા મહર્ષિ જમદગ્રીએ અહીં કઠોર તપસ્યા કરી હતી. તેમના નામે આસારામ નામની જગ્યા આજે પણ અહીં મોજૂદ છે. કહેવાય છે કે ગુરુ ગોરખનાથ, ગુરુ નાનક દેવ, દાદા માખણ જેવા મહાન આધ્યાત્મિક સંતો આ પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં માતાની પૂજા કરવા આવ્યા છે. 16મી સદીમાં ખાકી અખાડાના મહંત ભગવાનદાસજીએ સાંસારિક લોકોના કલ્યાણ માટે મા હિંગળાજને બારીમાં પ્રકાશ સ્વરૂપે સ્થાપિત કરી હતી.
7. અહીંનું મંદિર એક ગુફા મંદિર છે. ઉંચી ટેકરી પર બનેલી ગુફામાં માતાનું મૂર્તિ સ્વરૂપ બિરાજમાન છે. પર્વતની ગુફામાં માતા હિંગળાજ દેવીનું મંદિર છે જેને કોઈ દરવાજો નથી. મંદિરની આસપાસ એક ગુફા પણ છે. પ્રવાસીઓ એક બાજુથી ગુફામાં પ્રવેશ કરે છે અને બીજી બાજુથી બહાર નીકળે છે. મંદિરની સાથે ગુરુ ગોરખનાથના ચશ્મા પણ છે. એવી માન્યતા છે કે માતા હિંગળાજ દેવી અહીં સવારે સ્નાન કરવા આવે છે. માતા હિંગળાજ મંદિર પરિસરમાં શ્રી ગણેશની મૂર્તિ ઉપરાંત કાલિકા માતા, બ્રહ્મકુંડ અને તિરકુંડ વગેરે પ્રસિદ્ધ યાત્રાધામો છે. હિંગળાજ મંદિરમાં પ્રવેશવા માટે પથ્થરની સીડીઓ ચઢવી પડે છે. મંદિરમાં, શ્રી ગણેશના દર્શન કરનાર પ્રથમ વ્યક્તિ તે છે જે સફળતા આપે છે. આગળની બાજુએ માતા હિંગળાજ દેવીની પ્રતિમા છે જે માતા વૈષ્ણો દેવીનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ છે.
8. મુસ્લિમ સમયગાળા દરમિયાન, આ મંદિર પર મુસ્લિમ આક્રમણકારો દ્વારા ઘણી વખત હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો પરંતુ સ્થાનિક હિંદુઓ અને મુસ્લિમોએ આ મંદિરને બચાવ્યું હતું. કહેવાય છે કે જ્યારે આ હિસ્સો ભારતથી ખોવાઈ ગયો ત્યારે કેટલાક આતંકવાદીઓએ આ મંદિરને નુકસાન પહોંચાડવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો પરંતુ ચમત્કારથી તે બધા હવામાં લટકી ગયા હતા.
9. હિંગળાજની યાત્રા કરાચીથી 10 કિલોમીટર દૂર હાવ નદીથી શરૂ થાય છે. હિંગળાજ જતાં પહેલાં લાસબેલામાં માતાની મૂર્તિના દર્શન કરવાં પડે છે. આ દર્શન છરીદાર (પૂજારી) દ્વારા કરવામાં આવે છે. ત્યાંથી તેઓ શિવકુંડ (ચંદ્રકૂપ) જાય છે, જ્યાં તેઓ તેમના પાપોની ઘોષણા કરે છે અને નારિયેળ અર્પણ કરે છે. જેઓ તેમના પાપોમાંથી મુક્ત થઈ ગયા છે અને કોર્ટની પરવાનગી મેળવી છે, તેમના નારિયેળ અને અર્પણ સ્વીકારવામાં આવે છે, અન્યથા નારિયેળ પરત આવે છે.
હિંગળાજને ‘આગ્નેય શક્તિપીઠ તીર્થ’ પણ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે ત્યાં જતા પહેલા, અગ્નિથી પ્રકાશિત ચંદ્ર કૂવા પર, પ્રવાસીએ મોટેથી તેના ગુપ્ત પાપો સમજાવવા પડે છે અને ભવિષ્યમાં તે પુનરાવર્તન ન કરવાનું વચન પણ આપવું પડે છે. આ પછી ચંદ્રકૂપ દરબારના ઓર્ડર મળે છે. ચંદ્રકૂપ તીર્થ એ પહાડોની વચ્ચે ધુમાડો ઉછાળતો ઉંચો પર્વત છે. વિશાળ પરપોટા ત્યાં ઉછળતા રહે છે. અગ્નિ દેખાતો નથી પણ અંદરથી તે ઉકળતો, ઉકાળતો જ્વાળામુખી છે.
એવું કહેવાય છે કે એકવાર માતાએ અહીં પ્રગટ થઈને વરદાન આપ્યું હતું કે જે ભક્ત તેમનું અનુસરણ કરશે તેની દરેક મનોકામના પૂર્ણ થશે. ચુલ એક પ્રકારનો અંગારાનો ઘેરાવો છે જે મંદિરની બહાર 10 ફૂટ લાંબો બનાવવામાં આવે છે અને સળગતા અંગારાથી ભરેલો હોય છે જેના પર ભક્તો ચાલીને મંદિરે પહોંચે છે અને તે માતાનો ચમત્કાર છે કે ભક્તોને કોઈ પણ પ્રકારની પીડા થતી નથી. તે થાય છે અને ન તો તેનાથી શરીરને કોઈ નુકસાન થાય છે, પરંતુ તમારી ઈચ્છા ચોક્કસપણે પૂર્ણ થાય છે. જોકે, આજકાલ આ પરંપરા રહી નથી.
10. આ સિદ્ધ પીઠની મુલાકાત લેવા માટે બે માર્ગો છે – એક ડુંગરાળ અને બીજો રણ છે. પેસેન્જર જૂથ કરાચીથી શરૂ થાય છે અને લાસબેલ અને પછી લ્યારી પહોંચે છે. “હાવ” નદી કરાચીથી છ-સાત માઈલ દૂર આવેલી છે. અહીંથી હિંગળાજની યાત્રા શરૂ થાય છે. અહીં શપથવિધિ થાય છે, અને અહીં જ વ્યક્તિ તેના પરત ફર્યા સુધીના સમયગાળા માટે સન્યાસ લે છે.
અહીં જ લાકડીની પૂજા કરવામાં આવે છે અને રાત્રે આરામ કર્યા બાદ સવારે હિંગળાજ માતા કી જયનો મંત્ર બોલીને મારુતિતીર્થની યાત્રા શરૂ કરવામાં આવે છે. રસ્તામાં અનેક વરસાદી ગટર અને કૂવાઓ પણ જોવા મળે છે. આની પેલે પાર રેતીની સૂકી વરસાદી નદી છે. આ વિસ્તારની સૌથી મોટી નદી હિંગોલ છે, જેની નજીક ચંદ્રકૂપ પર્વતો આવેલા છે. ચંદ્રકૂપ અને હિંગોલ નદી વચ્ચે લગભગ 15 માઈલનું અંતર છે. હિંગોલમાં, યાત્રાળુઓ તેમના વાળ કાપીને પૂજા કરે છે અને યજ્ઞોપવિત પહેરે છે. તે પછી તેઓ ગીતો ગાઈને તેમની ભક્તિ વ્યક્ત કરે છે.
મંદિરના દર્શન કરવા માટે, અહીંથી ચાલીને જવું પડે છે કારણ કે તેનાથી આગળ કોઈ રસ્તો નથી, તેથી તમે ફક્ત ટ્રક અથવા જીપમાં જ મુસાફરી કરી શકો છો. યાત્રાળુઓ માતા હિંગળાજ દેવીની સ્તુતિ ગાતા હિંગોલ નદીના કિનારે ચાલે છે. આનાથી આગળ આશાપુરા નામનું સ્થળ આવે છે. પ્રવાસીઓ અહીં આરામ કરે છે. મુસાફરીના કપડાં ઉતાર્યા પછી, સ્નાન કર્યા પછી, સ્વચ્છ કપડાં પહેર્યા પછી, જૂના કપડાં ગરીબ અને જરૂરિયાતમંદોને સોંપવામાં આવે છે. આનાથી થોડે આગળ કાલી માતાનું મંદિર છે. ઈતિહાસમાં ઉલ્લેખ છે કે આ મંદિર 2000 વર્ષ પહેલા પણ અહીં અસ્તિત્વમાં હતું.
આ મંદિરમાં પૂજા કર્યા બાદ શ્રદ્ધાળુઓ હિંગળાજ દેવી માટે રવાના થાય છે. પ્રવાસીઓ પર્વત પર ચઢે છે જ્યાં મીઠા પાણીના ત્રણ કૂવા છે. આ કુવાઓનું પવિત્ર જળ મનને શુદ્ધ કરે છે અને વ્યક્તિને પાપોમાંથી મુક્ત કરે છે. નજીકમાં, પર્વતની ગુફામાં માતા હિંગળાજ દેવીનું મંદિર છે જેને કોઈ દરવાજો નથી. મંદિરની આસપાસ એક ગુફા પણ છે. પ્રવાસીઓ એક બાજુથી ગુફામાં પ્રવેશ કરે છે અને બીજી બાજુથી બહાર નીકળે છે. મંદિરની સાથે ગુરુ ગોરખનાથના ચશ્મા પણ છે. એવી માન્યતા છે કે માતા હિંગળાજ દેવી અહીં સવારે સ્નાન કરવા આવે છે.
અસ્વીકરણ: દવા, આરોગ્ય ઉપાયો, યોગ, ધર્મ, જ્યોતિષ, ઇતિહાસ, પુરાણો વગેરે જેવા વિષયો પર વેબદુનિયા પર પ્રકાશિત/પ્રસારિત થયેલા વિડિયો, લેખો અને સમાચારો ફક્ત તમારી માહિતી માટે છે, જે વિવિધ સ્ત્રોતોમાંથી લેવામાં આવ્યા છે. વેબદુનિયા આની અધિકૃતતાની પુષ્ટિ કરતું નથી. સ્વાસ્થ્ય કે જ્યોતિષ સાથે કોઈ પણ પ્રયોગ કરતા પહેલા નિષ્ણાતની સલાહ અવશ્ય લો. જનહિતને ધ્યાનમાં રાખીને આ સામગ્રી અહીં રજૂ કરવામાં આવી છે, જેના કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવા નથી.
આ પણ વાંચો: શૈલપુત્રી કી કથા: નવદુર્ગા નવરાત્રીની પ્રથમ દેવી મા શૈલપુત્રીની વાર્તા
